ਹਿੰਦੀ/ ਪਾਣੀ ਬਚਾਓ

ਕਮਲਾ ਨਿਖੁਰਪਾ

ਸੀਮਾ ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਭਾ ਵਿਚ ‘ਪਾਣੀ ਬਚਾਓ’ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਤਾੜੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਥੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਉਹਦੀ ਭਾਸ਼ਣ-ਕਲਾ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਕੀਤੀ।

ਦੁਬੇਜੀ ਬੋਲੇ, “ਵਾਹ ਸੀਮਾ ਮੈਡਮ! ਕੀ ਜਬਰਦਸਤ ਭਾਸ਼ਣ ਸੀ ਤੁਹਾਡਾ, ਬਈ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕਾਇਲ ਹੋ ਗਏ ਤੁਹਾਡੇ। ਭਰਾ ਸ਼ਰਮਾ ਜੀ! ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦੇ ਓ, ਪੂਰੀ ਕਾਲੋਨੀ ’ਚ। ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ’ਚ ਵੀ ਬਗੀਚੇ ’ਚ ਵੀ ਰੋਜ਼ ਸਿੰਜਾਈ ਹੋ ਰਹੀ ਐ। ਸੀਮਾ ਮੈਡਮ! ਜਰਾ ਸਮਝਾਓ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ, ਅੱਜ ਇਹ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਬਗੀਚੇ ਨੂੰ ਈ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਤ੍ਰੇ-ਪੋਤ੍ਰੀਆਂ ਤਿਹਾਏ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ।”।

ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਸੀਮਾ ਮੈਡਮ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਪਾਣੀ ਬਚਾਓ’ ਦਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ।

ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੇ ਸੀਮਾ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ‘ਪਾਣੀ ਬਚਾਓ ਅਭਿਆਨ’ ਸਬੰਧੀ ਜਨ-ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਈ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਡੀ.ਸੀ. ਹੱਥੋਂ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ-ਪੱਤਰ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਕੂਲ ਦਾ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਸੀ।

ਸੀਮਾ ਗੁਣਗਣਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਘਰ ਆਈ। ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਹਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੋਟਰ ਚਲਾਈ, ਸ਼ਾਵਰ ਖੋਲਿਆ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਥਕਾਵਟ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਤਦ ਹੀ ਦਰਵਾਜੇ ਉੱਤੇ ਦਸਤਕ ਹੋਈ। ਛੇਤੀ-ਛੇਤੀ ਗਾਊਨ ਪਾ ਕੇ ਉਹਨੇ ਦਰਵਾਜਾ ਖੋਲਿਆ। ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਗੁਆਂਢਣ ਖੜੀ ਸੀ ।

“ਮੈਡਮ, ਆਪਣੀ ਮੋਟਰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ, ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਬਿਲਕੁਲ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ।”

“ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰੋ।”

“ਮੈਡਮ, ਤੁਹਾਡੀ ਤੇ ਸਾਡੀ ਪਾਈਪਲਾਈਨ ਇਕ ਈ ਐ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮੋਟਰ ਚਲਾਉਂਦੇ ਓ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਪਾਣੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਐ।”

“ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਪ੍ਰਾਬਲਮ ਐ, ਮੈਂ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਆਂ?

ਸਿੱਧੀ-ਸਾਦੀ ਗੁਆਂਢਣ ਆਪਣਾ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਲੈਕੇ ਵਾਪਸ ਚਲੀ ਗਈ।

ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸੀਮਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਣਾਉਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਠੀਕ ਪੰਜ ਵਜੇ ਸੀਮਾ ਦੇ ਰਸੋਈਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ–ਸੂੰਅ…ਸੂੰਅ…

ਫਿਰ ਬਾਥਰੂਮ ਦੀ ਟੂਟੀ ਨੇ ਵੀ ਸਿਸਕਾਰੀ ਭਰੀ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਟੂਟੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਵਗਣ ਲੱਗਾ। ਟੂਟੀਆਂ ਦਾ ਸਾਫ ਪਾਣੀ, ਨਾਲੀ ਦੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪਾਣੀ ਇੰਜ ਹੀ ਵਗਦਾ ਰਿਹਾ।

                                        -0-

ਹਿੰਦੀ/ਕੌਮ ਦੇ ਗੱਦਾਰ

ਬਲਰਾਮ ਅਗਰਵਾਲ (ਡਾ.)

ਕਰਫਿਊ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦਸਵਾਂ ਦਿਨ ਸੀ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤਾਂ ਕੀ, ਲੋਕ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਤਕ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਕਤਰਾਉਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਅਫਵਾਹ ਸੀ ਕਿ ਰਿਜਰਵ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਆਦਮੀ ਖਿੜਕੀ ਦੀ ਦਰਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਬੱਚੇ ਤੇ ਬੁੱਢੇ ਤਾਂ ਦਰਕਿਨਾਰ, ਕੁੱਤੇ ਤੇ ਚੂਹੇ ਤਕ ਬਦਹਵਾਸ ਹੋ ਚੱਲੇ ਸਨ। ਨਾ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਝਪਟਣ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਰਹੀ ਸੀ, ਨਾ ਚੂਹੇ ਦੇ ਬਚ ਕੇ ਭੱਜ ਨਿਕਲਣ ਵਿਚ।

ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸਨ ਕਿ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਮਸ਼ਗੂਲ ਰਹਿੰਦੇ। ਚਬੂਤਰਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਚੌਪਾਲ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬਹਾਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਗਰਮੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਦੇ।

“ਸੁਣੋ, ਅਗਲਾ ਹਮਲਾ ਭੰਗੀਵਾੜੇ ਦੀ ਗਲੀ ਨੰਬਰ ਚਾਰ ’ਚ ਹੋਵੇਗਾ।”

“ਮਰਵਾਉਣਾ ਐ ਕੀ? ਮੈਂ ਸੁਣਿਐ ਉਸ ਗਲੀ ’ਚ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਅਸਲਾ ਐ।”

“ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਮਰੂਗਾ। ਹਮਲਾ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਰਿਪੋਟ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਗਲੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਰਦ ਹਨੇਰੇ ਈ ਪਿਛਲੇ ਰਸਤੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਦਿਹਾੜੀ-ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ ਬਾਦ ਰਾਤ ਤਕ ਇਕ ਇਕ ਕਰ ਮੁੜਦੇ ਹਨ।”

“ਮੈਂ ਇਹ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣੈ।” ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਹਵਾ ਵਿਚ ਗੂੰਜੀ।

ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਉਸ ਹਮਲਾ ਵਿਰੋਧੀ ਵੱਲ ਘੁੰਮ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਮਕਬੂਲ ਸੀ, ਭੰਗਾਵਾੜੇ ਦੀ ਗਲੀ ਨੰਬਰ ਚਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਇਕੱਲਾ ਮੁਸਲਮਾਨ।

“ਮਕਬੂਲ…ਕੁਝ ਸਮਝ ਸਕਬੂਲ। ਸਾਡੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਤੇ ਦੀਨ-ਈਮਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ’ਚ ਐ।”

“ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ’ਚ ਘਿਰੇ ਓ।” ਮਕਬੂਲ ਚੀਕਿਆ, “ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਮਹਿਫ਼ੂਜ ਆਂ। ਉੱਥੇ ਨਾ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਐ, ਨਾ ਦੀਨ-ਈਮਾਨ ਨੂੰ। ਗੱਲਾਂ-ਗੱਲਾਂ ’ਚ ਉਸ ਗਲੀ ਦੇ ਮਰਦਾਂ ਬਾਰੇ ਜੋ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਓ ਭਰਾ।” ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਉਹ ਜਮਾ ਭੀੜ ਅੱਗੇ ਗਿੜਗਿੜਾਇਆ, “ਖੁਦਾ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਮੇਰੀ ਕੌਮ ਨੂੰ ਗੱਦਾਰ ਨਾ ਬਣਾਓ।”

“ਹਮਲਾ ਤਾਂ ਹੋਊਗਾ। ਮਕਬੂਲ, ਖੁਦਾ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਜਿਹੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ…ਕਰਫਿਊ ’ਚ ਵੀ ਤੂੰ ਉਸ ਗਲੀ ਤੋਂ ਇਸ ਗਲੀ ’ਚ ਕਿਵੇਂ ਆਉਂਦਾ?”

“ਮੈਂ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾ ਦੂੰਗਾ…ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦੂੰਗਾ ਮੈਂ…।” ਮਕਬੂਲ ਚਿੰਘਾੜਿਆ।

“ਤੂੰ ਸ਼ੋਰ ਮਚਾਏਂਗਾ, ਫੋਰਸ ਬੁਲਾਏਂਗਾ…ਹੈ ਨਾ?” ਇਸ ਵਾਰ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਅੱਗੇ ਆਇਆ, “ਕੌਮ ਦੇ ਗੱਦਾਰ, ਸਾਲੇ ਕਮੀਨੇ ਕੁੱਤੇ।” ਤੇ ਉਸਨੇ ਕੱਸ ਕੇ ਇਕ ਥੱਪੜ ਉਹਦੀ ਕਨਪਟੀ ਉੱਤੇ ਜੜ ਦਿੱਤਾ।

“ਮਾਰੋ ਸਾਲੇ ਨੂੰ।”

“ਮਾਰੋ।”

“ਮਾਰੋ।”

“ਇਹ ਤਾਂ ਮਰ ਗਿਆ ਮੀਰ ਸਾਬ੍ਹ!” ਮਕਬੂਲ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਪੈਰ ਦੇ ਪੰਜੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨੌਜਵਾਨ ਬੋਲਿਆ “ਸਾਲਾ ਕਿੰਨਾ ਚੀਕਿਆ ਤੇ ਕਦੋਂ ਇਸਦਾ ਦਮ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, ਮਾਰਕੁਟਾਈ ’ਚ, ਪਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ।”

“ਹਮਲੇ ਦੇ ਵਕਤ ਛੁਰਾ ਘੋਂਪ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਸੁੱਟ ਆਉਣਾ।” ਮੀਰ ਸਾਹਬ ਬੋਲੇ, “ਤਫਤੀਸ਼ ਹੋਊਗੀ ਤਾਂ ਕਹਿ ਦਿਆਂਗੇ…ਭੰਗੀਆਂ ਨੇ ਮਕਬੂਲ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਖਬਰ ਨਾਲ ਨੌਜਵਾਨ ਭੜਕ ਗਏ ਤੇ ਹੋਸ਼ ਗੁਆ ਬੈਠੇ।…ਹੁਣ ਜਾਓ।”

                                        -0-

ਹਿੰਦੀ/ ਅੰਤਹੀਨ ਸਿਲਸਿਲਾ

ਵਿਕਰਮ ਸੋਨੀ

ਦਸਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨੇਤਰਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਮੋਢਾ ਦਿੱਤਾ, ਤਦੇ ਉਹ ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਰੋ ਪਿਆ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਅਜੇ ਤਕ ਉਸਨੂੰ ਪੱਥਰ ਦੇ ਕਾਲਜੇ ਵਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਏ।

ਚਿਤਾ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੇਤਰਾਮ ਨੂੰ ਭੀੜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਤਦ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬੈਗੇ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ, “ਨੇਤਰਾਮ…”

ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਦੇ ਪਿਉ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ  ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

“ਨੇਤਰਾਮ, ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪਾ ਲੈ, ਪੁੱਤਰ।”

“ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਨੇ।”

“ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਪਾ ਲੈ।” ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਆਦਮੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ।

ਨੇਤਰਾਮ ਨੇ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਤਾਂ ਬੈਗੇ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਬੋਲ– ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ।”

ਨੇਤਰਾਮ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ।

ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਉਹਨੂੰ ਬੋਲਣਾ ਹੀ ਪਿਆ, “ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ।” ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਰੋ ਪਿਆ।

ਹੁਣ ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪਿਤਾ ਦੀ ਥਾਂ ਪਟੇਲ ਦੀ ਉਦੋਂ ਤਕ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਕਿ ਉਸਦੀ ਓਲਾਦ ਦੇ ਪੈਰ ਉਸਦੀਆਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੇ ਮੇਚ ਦੇ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ।

                                     -0-

ਹਿੰਦੀ/ ਚੋਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ

 ਸੁਰਿੰਦਰ ਮੰਥਨ (ਡਾ.)

ਸਤਵੀਰ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਫੱਕਰ ਅੰਦਾਜ ਵਿਚ ਬੋਲਿਆ, “ਚੱਲਣੈ ਦਿੱਲੀ, ਮੁਫ਼ਤ ’ਚ? ਨੌਜਵਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਲ ਦਾ ਟ੍ਰੱਕ ਜਾ ਰਿਹੈ। ਉਂਜ ਤਾਂ ਸਾਲੇ ਚੋਰ ਨੇ, ਪਰ ਆਪਣਾ ਕੀ ਜਾਂਦੈ। ਮੁਫ਼ਤ ਦੀ ਸੈਰ। ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਫ੍ਰੀ। ਬੋਲ?”

ਮੈਂ ਸਮਝਾਉਣ ਦੇ ਲਹਿਜੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਲੋਕ ਕੀ ਸੋਚਣਗੇ?”

“ਕੋਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ, ਬਸ ਤੂੰ ਹਾਂ ਕਰ।”

ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਦਸ-ਬਾਰਾਂ ਆਦਮੀ ਸਨ। ਕੁਝ ਵਪਾਰੀ ਟਾਈਪ ਦੇ ਲੋਕ ਸਨ ਜੋ ਇਕ ਪਾਸੇ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਤਵੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਬਹੁਮਤ ਸੀ।

ਟਰੱਕ ਜੀ.ਟੀ ਰੋਡ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਪਿੰਡਾ-ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰੈਲੀ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਟਰੱਕ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਗਏ। ਅੱਛਾ ਖਾਸਾ ਕਾਫਲਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਅਸਮਾਨ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਅਚਾਨਕ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਸਤਵੀਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਲ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਣ ਲੱਗਾ। ਅਸੀਂ ਵੀ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਟਰੱਕ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਦਲ ਦੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਬੇਬਸ ਤੇ ਖਾਮੋਸ਼ ਸਨ। ਸਾਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਹਿਮੰਤ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਅਸੀਂ ਟਿਕਾਣੇ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੁਣਨ ਵਿਚ ਆਇਆ ਕਿ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹਾਜ਼ਰੀ ਸੀ। ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਵੀ ਸੰਮੇਲਨ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ।

ਮੁੜਦੇ ਵਕਤ ਸਤਵੀਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕਿਵੇਂ ਰਹੀ? ਹੋਈ ਨਾ ਉਹੀ ਗੱਲ– ਚੋਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ, ਚੋਰ ਦਾ ਸਿਰ।”

ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਉਤਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿਰ ਖੁਰਕਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਬੁੜਬੁੜਾਇਆ, “ਚੋਰ ਦੀ ਜੁੱਤੀ, ਪਰ ਸਿਰ ਕੀਹਦਾ?”

                                           -0-