ਹਿੰਦੀ/ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ/ਅੰਜੁ ਦੁਆ ਜੈਮਿਨੀ

‘ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਮਾਕੂ ਜਾਂ ਤਮਾਕੂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਵੇਚਣਾ ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਅਪਰਾਧ ਹੈ।’

ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪਾਨ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਬੋਰਡ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣਾ ਚਾਹ ਰਹੇ ਸਨ।

“ਓਏ, ਜਾ ਲੈ ਆ ਸਿਗਰਟ।”

“ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਪਾਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ।”

“ਓਏ ਆਖਦੀਂ, ਪਾਪਾ ਨੇ ਮੰਗਵਾਈ ਐ।”

“ਸਕੂਲ ’ਚ…?”

“ਚੱਲ ਸ਼ਾਮੀਂ ਨੁੱਕੜ ’ਤੇ ਮਿਲਾਂਗੇ।”

“ਠੀਕ ਐ।”

…

“ਵੀਰ ਜੀ, ਇਕ ਸਿਗਰਟ ਦੀ ਡੱਬੀ ਦੇਣਾ। ਹਾਂ, ਇਕ ਗੁਟਕਾ ਵੀ।

“ਮੁੰਡਿਆ, ਅਜੇ ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਐਂ। ਤੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੇ।”

“ਅੰਕਲ, ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੇ ਮੰਗਵਾਈ ਐ। ਆਹ ਲਓ ਪੈਸੇ।”

“ਓਹ! ਤੂੰ ਵਰਮਾ ਸਾਬ ਦਾ ਬੇਟਾ ਐਂ।”

ਪਾਨਵਾਲੇ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਉਹਨੂੰ ਸਮਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।

ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਦ…

“ਰਾਮ-ਰਾਮ ਵਰਮਾ ਸਾਬ! ਅੱਜਕਲ ਬੇਟੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਿਗਰਟ ਮੰਗਾਉਣ ਲੱਗੇ ਓ। ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਆ ਜਾਂਦੈ।”

ਸੁਣਕੇ ਵਰਮਾ ਸਾਹਬ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸਿਗਰਟ ਡਿੱਗ ਪਈ।

-0-

ਹਿੰਦੀ / ਕਲੰਕ/ ਅਨਿਲ ਸ਼ੂਰ ਆਜ਼ਾਦ

“ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ, ਸਰ!”
ਮਾਥੁਰ ਸਰ ਨੇ ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ।
“ਸਰ, ਉਹ ਅਟੈਂਡੈਂਸ…!” ਹਕਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਜੈ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ।
“ਵ੍ਹਾਟ ਨਾਨਸੈਂਸ!…ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਮਟਰਗਸ਼ਤੀ ਕਰਦੇ ਓ, ਹੁਣ ਉਹਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਭੁਗਤੋ।”
ਸਰ ਦੇ ਵਿਗੜੇ ਤੇਵਰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਜੈ ਵਾਪਸ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਉਹ ਫਿਰ ਆਇਆ, “ ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ, ਸਰ!”
“ਤੂੰ ਫਿਰ ਆ ਗਿਆ…” ਉਹਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮਾਥੁਰ ਫਿਰ ਭੜਕ ਪਏ।
“ਗੱਲ ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਹੈ ਸਰ…ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਟਿਊਸ਼ਨ…”
“ਹਾਂ-ਹਾਂ, ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੇਟੇ, ਆ ਬੈਠ…” ਮਾਥੁਰ ਸਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਮਿਸ਼ਰੀ ਘੁਲਣ ਲੱਗੀ ਸੀ।
“ਪਰ ਸਰ!…ਉਹ ਮੇਰੀ ਅਟੈਂਡੈਂਸ…” ਲੋਹਾ ਗਰਮ ਦੇਖ ਕੇ ਅਜੈ ਨੇ ਵਾਰ ਕੀਤਾ।
“ ਓ, ਡੋਂਟ ਵਰੀ ਮਾਈ ਬੁਆਏ…ਆਖਰ ਮੈਂ ਕਿਸ ਮਰਜ਼ ਦੀ ਦਵਾ ਹਾਂ। ਹੀਂ…ਹੀਂ…ਹੀਂ…।”
“ਵੈਰੀ ਵੈਰੀ ਥੈਂਕਯੂ ਸਰ!” ਇੰਜ ਸਰ ਪ੍ਰਤੀ ਧੰਨਵਾਦ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਅਮੀਰ ਬਾਪ ਦਾ ਵਿਗੜਿਆ ਮੁੰਡਾ ਅਜੈ, ਕਲਾਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।

-0-

ਫਾਰਸੀ/ ਭੁੱਖ ਦਾ ਈਮਾਨ / ਏ.ਜੀ. ਕੇਲਸੀ (ਈਰਾਨ)

ਇਕ ਸੁੱਕਾ ਜਿਹਾ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਭੁੱਖਾ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਹਾਲਤ ਅਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਮੌਤ ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਦਬੋਚ ਸਕਦੀ ਸੀ।

ਸ਼ੈਤਾਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਉਸ ਆਦਮੀ ਉੱਤੇ ਨਿਗਾਹ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਦਮੀ ਭੁੱਖ ਅੱਗੇ ਬੇਬਸ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਟੋਲੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਹ ਉਸ ਭੁੱਖੇ ਆਦਮੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਤੂੰ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਮਰ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਤੂੰ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਖਾਣਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।”

ਅੰਨ੍ਹਾਂ ਕੀ ਮੰਗੇ, ਦੋ ਅੱਖਾਂ। ਭੁੱਖਾ ਝੱਟ ਬੋਲਿਆ, “ਲਿਆਓ, ਛੇਤੀ ਲਿਆਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗਾ।”

ਸ਼ੈਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਤ ਉਹਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖੀ, “ਪਰ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਈਮਾਨ ਮੈਨੂੰ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ।”

ਭੁੱਖਾ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ।

ਸ਼ੈਤਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦਿੱਤਾ। ਭੁੱਖੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਭਰਪੇਟ ਭੋਜਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ੈਤਾਨ ਨੂੰ ਦੁਆਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਹ ਖਾਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਦੁਆਵਾਂ ਦੇਈ ਜਾਂਦਾ।

ਜਦੋਂ ਭੁੱਖੇ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੇ ਭਾਵ ਉਭਰ ਆਏ। ਤਦ ਸ਼ੈਤਾਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਚੰਗਾ, ਹੁਣ ਆਪਣਾ ਈਮਾਨ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ।”

ਉਹ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ ਪੇਟ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦਾ ਹੋਇਆ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹੱਸਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਮੇਰੇ ਭਰਾ! ਆਪਣਾ ਈਮਾਨ ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਵੇਚਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭੁੱਖਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਈਮਾਨ ਸੀ ਹੀ ਕਿੱਥੇ। ਭੁੱਖੇ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਈਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕੀ?”

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਮੌਤ/ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ

ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਚਿਲਚਿਲਾਉਂਦੀ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਸਫੈਦ ਚਾਦਰ ਓਢੀ ਫੁਟਪਾਥ ਉੱਤੇ ਲੇਟੇ ਹੋਏ ਮੰਸੇ ਨੂੰ ਇਕ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਪਿੱਠ ਅੰਗਾਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਜਲ ਰਹੇ ਫੁਟਪਾਥ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਜਿਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਉੱਪਰ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਛਾਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਦਾ ਸਾਥੀ ਨਨਕੂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਮ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਹਗੀਰ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਸਫੈਦ ਚਾਦਰ ਉੱਤੇ ਸਿੱਕੇ ਸੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਚਾਦਰ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਸਿਓਂ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਹਟਾ ਕੇ, ਘੁਟੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਮੰਸਾ ਗਿੜਗਿੜਾਇਆ, “ਹੁਣ ਹੋਰ ਸਹਿਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਾਰਾ ਸ਼ਰੀਰ ਝੁਲਸ ਗਿਆ, ਦਮ ਘੁਟ ਰਿਹੈ। ਮੌਤ ਦਾ ਨਾਟਕ ਕਰਦਾ-ਕਰਦਾ ਮੈਂ ਸਚਮੁਚ ਮਰ ਜੂੰਗਾ। ਮੈਂ ਏਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ’ਚ ਮਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ।”

ਨਨਕੂ ਬੋਲਿਆ, “ਓਏ, ਚੁਪਚਾਪ ਪਿਆ ਰਹਿ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੋਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਇਸ ਫੁਟਪਾਥ ਤੇ ਈ ਬਣ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਬਸ ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਹੋਰ ਸਹਿਣ ਕਰ ਲੈ, ਥੋੜੇ ਪੈਸੇ ਹੋਰ ਜਮਾਂ ਹੋ ਜਾਣ।”

ਅਚਾਨਕ ਮੰਸੇ ਨੇ ਇਕ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਚਾਦਰ ਲਾਹ ਸੁੱਟੀ। ਚਾਦਰ ਉੱਤੇ ਪਏ ਸਿੱਕੇ ਖਣਖਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫੁਟਪਾਥ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਖਿੱਲਰ ਗਏ। ਨਨਕੂ ਕੁਝ ਕਹੇ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੰਸਾ ਭੱਜ ਖੜਾ ਹੋਇਆ।

ਭੈਭੀਤ ਨਨਕੂ ਮੰਸੇ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਹਨੇ ਵੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਚਾਦਰ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ਭੀੜ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਗਿਆ।

ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਸਿੱਕੇ ਹੀ ਸਿੱਕੇ ਖਿਲਰੇ ਪਏ ਸਨ।

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਪਰਖ/ ਹਰੀਸ਼ ਪੰਡਿਆ

ਸਟੇਸ਼ਨ ਪਹੁੰਚਣ ਉੱਤੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਨੇ ਰੰਜਨਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਐਂ ਨਾ, ਭੁੱਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਗਈ?”
“ਗੱਲ ਤਾਂ ਯਾਦ ਸੀ, ਪਰ ਕੀ ਕਰਦੀ? ਅਲਮਾਰੀ ਦੀ ਚਾਬੀ ਈ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਇਸਲਈ ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕੀ।” ਰੰਜਨਾ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਬੇਬਸੀ ਝਲਕ ਰਹੀ ਸੀ।
“ਕੀ! ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਲਿਆਈ? ਪਰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸਾਡਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਅਸੀਂ ਰਹਾਂਗੇ ਕਿੱਥੇ?” ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਕੁਝ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
“ਹੁਣ ਕੀ ਕਰਨੈ? ਟ੍ਰੇਨ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਐ।” ਰੰਜਨਾ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੀ ਬਦਲਦੀ ਸੂਰਤ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੀ।
“ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਾਂਗੇ। ਕੱਲ੍ਹ ਇਸੇ ਗੱਡੀ ਤੋਂ ਚਲਾਂਗੇ। ਤੇ ਹਾਂ ਤੂੰ ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਪੈਸੇ ਲਿਆਉਣੇ ਨਾ ਭੁੱਲੀਂ।” ਰਾਕੇਸ਼ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲਿਆ।
“ਚੰਗਾ, ਮੈਂ ਚਲਦੀ ਆਂ।” ਕਹਿ ਰੰਜਨਾ ਬੈਗ ਤੇ ਪਰਸ ਚੁੱਕ ਤੁਰ ਪਈ। ਦਸ ਕੁ ਕਦਮ ਚੱਲ ਕੇ ਉਹ ਰੁਕੀ। ਉਹਨੇ ਮੁੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਰਾਕੇਸ਼ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਹੋਠਾਂ ਉੱਪਰ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਾਨ ਆਈ। ਉਹਨੇ ਗਹਿਣੇ ਤੇ ਪੈਸਿਆਂ ਵਾਲੇ ਪਰਸ ਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਫੜਿਆ ਤੇ ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਈ।

-0-

ਤਮਿਲ/ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਜੀ ਦਾ ਕੰਮ

ਸੁਬਰਾਮਾਣਿਅਮ ਭਾਰਤੀ

ਇਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਗੱਡੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਇਕ ਖਿਡੌਣਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਪਹੀਏ ਨਿਕਲ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਬੱਚੇ ਰੋ ਕਿਉਂ ਰਿਹੈਂ?”
“ਇਹ ਗੱਡੀ ਟੁੱਟ ਗਈ।”
“ਰੋ ਨਾ, ਘਰ ਚਲਾ ਜਾ। ਤੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇਸ ਗੱਡੀ ਦੇ ਪਹੀਏ ਠੀਕ ਕਰ ਕੇ ਲਾ ਦੇਣਗੇ।”
“ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹਨ। ਉਹ ਗੱਡੀ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੌਲ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਘਰ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।”

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ

ਪਵਿੱਤਰਾ ਅਗਰਵਾਲ

“ਬੀਬੀ ਜੀ, ਤੁਹਾਡੀ ਗੁਆਂਢਣ ਨੂੰ ਕੰਮਵਾਲੀ ਦੀ ਲੌੜ ਐ, ਝਾੜੂ-ਪੋਚਾ, ਭਾਂਡੇ ਤੇ ਕਪੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਐ। ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਆਦਮੀ ਨੇ? ਲੜਾਈ ਝਗੜਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ?

“ਚੰਗੇ ਆਦਮੀ ਐ। ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਕੰਮ ਦੀ ਲੌੜ ਐ, ਕਰ ਲੈ।”

ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਉਹ ਬੋਲੀ, “ਬੀਬੀ ਜੀ, ਇੰਨੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਗੁਜਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਥੋਡੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ’ਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੰਮਵਾਲੀ ਦੀ ਲੌੜ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੱਸਿਓ।”

“ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਹੁਣ ਬਚਿਆ ਈ ਕਿੱਥੇ ਐ। ਹੁਣੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਨਾਲ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਫੜਿਐ।”

“ਉਹ ਕੰਮ ਤਾਂ ਛੱਡ ’ਤਾ, ਬੀਬੀ ਜੀ।”

“ਕੱਲ ਤਕ ਤਾਂ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਏਨੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੀ ਸੀ…ਅੱਜ ਕੰਮ ਛੱਡ ਆਈ। ਕਿਉਂ? ਪੈਸੇ ਘੱਟ ਦਿੰਦੇ ਸੀ ਜਾਂ ਕੰਮ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਬੰਦੇ ਝਗੜੇ ਵਾਲੇ ਸਨ?”

“ਨਹੀਂ ਬੀਬੀ ਜੀ! ਊਂ ਤਾਂ ਸਭ ਠੀਕ ਸੀ…ਪਰ ਅੱਜ ਈ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਨੇ। ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜੂਠੇ ਭਾਂਡੇ ਕਿਵੇਂ ਮਾਂਜ ਸਕਦੀ ਆਂ!”

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਚੀਸ

ਡਾ. ਯੋਗੇਂਦਰਨਾਥ ਸ਼ੁਕਲ

“ਚਾਚਾ ਜੀ! ਇਹ ਡਰਾਇੰਗਰੂਮ…ਇਹ ਬੈੱਡਰੂਮ…ਇਸ ਟਾਇਲੈਟ ਦਾ ਸੰਗਮਰਮਰ ਮੈਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਇਆ…ਚਾਚਾ ਜੀ, ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਮੈਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਈ ਐ…।”

ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਬੇਟਾ ਰਮੇਸ਼ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਬਣਿਆ ਮਕਾਨ ਵਿਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਮਕਾਨ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਨੂੰ ਖੋਜ ਰਹੀਆਂ ਹੋਣ। ਇਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਖਲਬਲੀ ਮਚਾਈ ਹੋਈ ਸੀ।

ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਬੇਜਾਨ ਸ਼ਰੀਰ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਸੀ। ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤ ਸ਼ਰੀਰ ਨੂੰ ਅਰਥੀ ਉੱਤੇ ਲ਼ਿਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਰਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮ੍ਰਿਤ ਸ਼ਰੀਰ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਚੀਕ ਚੀਕ ਕੇ ਵਿਰਲਾਪ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਲਾਸ਼ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਸੀ।

“ਚਾਚਾ ਜੀ, ਆਓ ਨਾਸ਼ਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ।” ਰਮੇਸ਼ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤੁਰ ਪਏ। ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਰਮੇਸ਼ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਚਾਚਾ ਜੀ! ਘਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ?”

ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਰਮੇਸ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਫਿਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ।

“ਪੁੱਤਰ! ਤੇਰਾ ਘਰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹੈ…ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਤੁੜਵਾ ਕੇ ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਮਕਾਨ ਬਣਵਾਇਆ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਘਰ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।”

ਉਹ ਉੱਤਰ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਰਮੇਸ਼ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਗੂੰਗਾ ਬਣਿਆ ਬੈਠਾ ਸੀ।

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਕਰਫਿਊ

ਅਨੰਤ ਸ਼੍ਰੀਮਾਲੀ

ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਦੰਗਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਰਫਿਊ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿਚ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਰਾਮ ਤੇ ਰਹੀਮ ਬੇਅਸਰ ਸਨ।
ਰਾਮ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਰਹੀਮ ਭਾਈਜਾਨ, ਕਰਫਿਊ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੁੱਧ ਨਹੀ ਆਇਆ, ਚਾਹ ਦੀ ਤਲਬ ਲੱਗੀ ਐ।”
ਰਹੀਮ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਭਰਾ, ਦੁੱਧ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਐ। ਖੰਡ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ, ਉਹ ਲੈ ਆਓ। ਆਜੋ ਮਿਲ ਕੇ ਚਾਹ ਬਣਾਉਂਦੇ ਆਂ।”
ਚਾਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਾਮ ਤੇ ਰਹੀਮ ਦੋਨਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਵੀ ਖੌਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਆਖਰ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹਨ ਕੌਣ?

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਤਬਦੀਲੀ

ਡਾ. ਪ੍ਰਮਥਨਾਥ ਮਿਸ਼ਰ

ਰਾਮ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਡੀ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸੀ। ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਉਹਨੇ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦਾ ਉਹ ਸਹਾਇਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਮਹਾਰਤ ਤੇ ਚੰਗੇ ਵਿਵਹਾਰ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮਨ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ।
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਉਹਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਕਾਨਾਫੂਸੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ‘ਤੇਜ਼ ਜਨਾਨੀ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਤੇ ਰਾਮੂ ਨੱਚ ਰਿਹਾ ਹੈ।’
ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਖੁਦ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਉਹਦੀ ਲਲਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ। ਇਸਦਾ ਉਲਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹਦਾ ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ ਵਧਣ ਲੱਗਾ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਕੋਲ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਿਦ ਨਾਲ ਉਹ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਕਦੇ ਕਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨਾਲ ਲੜ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਹੈਰਾਨ ਸਨ–‘ਕੀ ਗੱਲ ਹੋਗੀ? ਰਾਮੂ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।’
ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਦ ਇਕ ਬੁਰੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ।
ਰਾਮੂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਇਕ ਠੇਕੇਦਾਰ ਨਾਲ ਭੱਜ ਗਈ ਸੀ।
-0-

ਉਰਦੂ/ ਅਪਰਾਧੀ

ਅਹਿਸਾਨ ਮਲਿਕ

ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇੱਕ ਚੋਰ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਤਦ ਚੋਰ ਨੇ ਜੱਜ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ ਇਹ ਵੀ ਖੂਬ ਰਹੀ ਸਾਬ੍ਹ! ਅਪਰਾਧ ਕਿਸੇ ਦਾ ਤੇ ਸਜ਼ਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ!”

ਜੱਜ ਨੇ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਚੁੱਪ! ਕੀ ਇਹ ਅਪਰਾਧ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ?”

ਚੋਰ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਨਹੀਂ ਜਨਾਬ! ਇਹ ਅਪਰਾਧ ਮੈਂ ਨਹੀਂ, ਮੇਰੇ ਪੇਟ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤੇ ਅਪਰਾਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੂੰ ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਨੇ ਡਰਾਇਆ ਸੀ, ਦਿਮਾਗ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਅੰਤਰ-ਆਤਮਾ ਨੇ ਲਾਨ੍ਹਤ ਪਾਈ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਬੇਗੈਰਤ, ਬੇਸ਼ਰਮ ਤੇ ਦੁਸ਼ਟ ਪੇਟ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨਾ ਸੁਣੀ ਤੇ ਦਿਲ, ਦਿਮਾਗ ਤੇ ਅੰਤਰ-ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਗਿਆ।”

-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ

ਡਾ. ਅਸ਼ੋਕ ਭਾਟੀਆ

ਚੋਣਾ ਹੋਣ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਕੀ ਸਨ। ਰਾਜ ਵਿਚ ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਉੱਤੇ ਪੰਜ ਸੌ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਜੀਪਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪਿੰਡਾ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਜ਼ਰਬੇ ਨੇ ਪੇਂਡੂਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਅਫਸਰ ਕਿਸ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਿਛਲੀ ਲਿਸਟ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਬਿੱਜਲਪੁਰ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਿਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਚਮਕ ਆ ਗਈ। ਅੱਧਨੰਗੇ, ਨੱਕ ਵਹਾਉਂਦੇ ਬੱਚੇ ਜੀਪ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।
ਸਵੇਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਮਰਦ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਚੌਧਰੀ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਕੇ ਉਹ ਸੋਟੀ ਟੇਕਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਜੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮਾਨ ਲਾਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਚੰਗੇ ਭਾਗੀਂ ਰਾਤ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਸੀ। ਬੰਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤ ਗੁੱਡਣ ਗਏ ਹਨ।” ਫਿਰ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਤੁਸੀਂ ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹਾ-ਲਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ।”
ਇਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੋਲਿਆ, “ਵੇਖ ਤਾਇਆ, ਸਾਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਐ, ਆਉਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਣਾ।”
ਡਿਊਟੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਜੀਪ ਸਟਾਰਟ ਹੋਈ, ਬੱਚੇ ਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। ਬੀਰੂ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੰਨੇ ਪਾੜਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਚੱਲ ਓਏ, ਛੱਪੜ ’ਚ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਚਲਾਵਾਂਗੇ।”
-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਅਚਾਣਕ

ਡਾ. ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਕਿਰਣ

ਸਿਰ ਦੁਖਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਲੇਟ ਗਈ ਤਾਕਿ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਮੰਮੀ-ਪਾਪਾ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣ ਸਕੇ। ਉਹਦੀ ਸਹੇਲੀ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕਾਰਡ ਦੇਣ ਸਵੇਰੇ ਆਪ ਆਈ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਪੂਰੀ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਮੰਮੀ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਅੱਜ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹੇਗੀ, “ਸੁਣਦੇ ਓਂ? ਗਲੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਬੇਟੀ ਗੈਰ ਜਾਤ ’ਚ ਵਿਆਹ ਰਚਾ ਰਹੀ ਐ! ਰਾਮ-ਰਾਮ!…ਕਿੰਨਾ ਖਰਾਬ ਜ਼ਮਾਨਾ ਆ ਗਿਆ। ਕੁੜੀ ਨੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੀ ਇੱਜਤ ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਰੋਲਤੀ!…ਹੋਰ ਭੇਜੋ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਨ! ਹੋਰ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹਾਓ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ! ਉਹਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮੇਰੀ ਤਨੁ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਚੀਰ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ…”

ਤੇ ਉਦੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਪਾਪਾ ਮਾਣ ਨਾਲ ਘੋਸ਼ਨਾ ਕਰਨਗੇ, “ਖਬਰਦਾਰ, ਜੇ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ’ਚ ਮੇਰੀ ਤਨੁ ਨੂੰ ਘਸੀਟਿਆ। ਉਹਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰੂਗਾ ਕੋਈ? ਉਹਨੂੰ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਤਕ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ। ਬਸ, ਉਹਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਕਮਰਾ ਹੀ ਭਲਾ! ਮਜਾਲ ਐ ਕਿਸੇ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਕਦੇ ਅੱਖ ਚੱਕ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇ! ਓਏ…ਓਏ…ਉਹਨੇ ਤਾਂ…”

ਉਹਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਉਹਨੇ ਸੁਣਿਆ, ਪਾਪਾ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, “ਤਨੁ ਦੀ ਸਹੇਲੀ ਬੜੀ ਲੱਕੀ ਨਿਕਲੀ। ਬਿਨਾਂ ਦਾਜ-ਦਹੇਜ ਤੇ ਖੋਜ਼ਬੀਨ ਦੇ,ਸਰਵਿਸ ਲੱਗਾ, ਏਨਾ ਚੰਗਾ ਮੁੰਡਾ, ਘਰ ਬੈਠੇ ਹੀ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸ਼ਰਮੇ ਦੇ…”

ਤੇ ਇਕ ਲੰਮਾਂ ਸਾਹ ਛੱਡ ਮੰਮੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਇੱਕੋ ਜੀ ਥੋੜਾ ਹੁੰਦੀ ਐ। ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖੋ, ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਆਂ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਲਾ ਤੇ…ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਤੇ ਮੇਲ ਈ ਨਹੀਂ। ਤਨੁ ਦੀ ਕਿਸਮਤ… ਉਹ ਕਿਤੇ ਆਉਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ।”

ਤਨੁ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਤਿੱਖੀ ਕਟਾਰ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਚੀਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ…ਤੇ ਉਹ ਹੁਣੇ ਚੀਕ ਪਵੇਗੀ। ਬਿਨਾਂ ਮਤਲਬ…ਬਸ ਉਂਜ ਹੀ…।

-0-

ਹਿੰਦੀ / ਚੱਟੇ-ਬੱਟੇ

ਆਰਤੀ ਝਾ
ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਹਨੇਰਾ ਵਧਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਭੀੜ ਕੁਝ ਘਟਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਜੋ ਲੋਕ ਉੱਥੇ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰ ਰੋਮੀਓ ਟਾਈਪ ਮੁੰਡੇ ਸਨ, ਜੋ ਵਕਤ ਕਟੀ ਲਈ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।
ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਆਪਣਾ ਬੋਰਾ, ਟੋਕਰੀ ਸਭ ਸਾਭਣ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨੇ ਰੋਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ, ਜੋ ਕੋਲੋਂ ਹੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਕ ਸਤਾਰਾਂ-ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੜੀ ਰੋਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੁੱਛਣ ਉੱਤੇ ਕੁੜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡੋਂ ਹੈ ਤੇ ‘ਵੱਡੀ ਪਟਨ ਦੇਵੀ’, ‘ਛੋਟੀ ਪਟਨ ਦੇਵੀ’ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾ ਲਈ ਸੇਵਾਰਾਮ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਸਹਿਤ ਠਹਿਰੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਵਿੱਛੜ ਕੇ ਭਟਕਦੇ ਹੋਏ ਇੱਧਰ ਆ ਗਈ। ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ।
ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੋਮੀਓ ਟਾਈਪ ਮੁੰਡੇ ਬੋਲ ਪਏ, “ਚਿੰਤਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦੀ ਐਂ, ਅਸੀਂ ਪੁਚਾ ਦਿੰਨੇਂ ਆਂ।”
ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਨੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਔਰਤ ਦਾ ਪਤੀ ਜੋ ਕੋਲ ਹੀ ਰੇੜ੍ਹੀ ਉੱਤੇ ਫਲ ਵੇਚ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਆਇਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਮੈਂ ਪੁਚਾ ਦਿੰਨੈਂ। ਤੈਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਰਹੂ ਕਿ ਮੈਂ ਨਾਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਔਰਤ ਇਸ ਵਾਰ ਚੀਕ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ਖਬਰਦਾਰ ਜੋ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ। ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਇਕ ਹੀ ਥੈਲੀ ਦੇ ਚੱਟੇ-ਬੱਟੇ ਓਂ। ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਨਹੀਂ ਕੀ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਕੇ ਆਊਗਾ। ਮੈਂ ਛੱਡ ਕੇ ਆਊਂਗੀ ਇਸ ਨੂੰ।”
“ਚੱਲ ਕੁੜੀਏ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚੱਲ ਤੂੰ!” ਕਹਿਕੇ ਉਹਨੇ ਕੁੜੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਲਿਆ।
-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਤਿਲ

ਅਸਗਰ ਵਜਾਹਤ

ਇਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਆਇਆ ਕਿ ਤਿਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇਲ ਨਿਕਲਣਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਤੇਲੀ ਬੜਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਇਆ। ਉਹਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਤਾਂ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਕਿਸਾਨ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਉਹਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕੁਝ ਕਰੋ, ਤਿਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇਲ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦਾ।”
ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕਿੱਥੋਂ ਤਕ ਤੇਲ ਨਿਕਲੂਗਾ? ਕੋਈ ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਐ! ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤੇਲ ਕੱਢ ਰਹੇ ਓ।”
ਤੇਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਧੰਦਾ ਹੈ।”
ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤਿਲ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।”
ਤੇਲੀ ਬੋਲਿਆ, “ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਤੁਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਖੇਤ ’ਚ ਖਾਦ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਨਾ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਜਿੰਨਾਂ ਮਰਜੀ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਲਾਂ, ਤੇਲ ਨਿਕਲਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ।”
ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਨਾ ਹਲ ਐ, ਨਾ ਬਲਦ ਨੇ, ਨਾ ਖਾਦ, ਨਾ ਪਾਣੀ। ਇਹ ਕੀ ਘੱਟ ਐ ਕਿ ਤਿਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।”
ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਤੇਲੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਘਰ ਆਇਆ। ਤਿਲਾਂ ਦੀ ਬੋਰੀ ਖੋਲ੍ਹੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧੁੱਪੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੜਾਹੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਖੂਬ ਗਰਮ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਉਹਨੇ ਤਿਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਕੋਲਾ ਬਣਾ ਦਿਆਂਗਾ।”
ਫਿਰ ਉਹਨੇ ਤੁਰੰਤ ਤਿਲਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਤੋਂ ਲਾਹ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰੇ। ਫਿਰ ਕੋਹਲੂ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਪੀੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿ ਤਿਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੇਲ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਾ।
-0-

ਹਿੰਦੀ/ ਅਧਿਕਾਰ

ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਵੇਕ

ਮੁੰਡਾ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨਾਲ ਕੁੜੀ ਵੇਖਣ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਸਵਾਲ ਦਰ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

“ਐਬਸਟ੍ਰੈਕਟ ਆਰਟ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?”

“ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ।” ਸੰਗਦੇ ਹੋਏ ਕੁੜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

“ਲੈਂਡ ਸਕੇਪ ਬਾਰੇ?”

“ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ।”

“ਫਿਰ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਕੈਚ ਤੇ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋਵੋਗੇ?” ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਲਹਿਜੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ।

“ਜੀ, ਜੀ ਮੈਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੀ।”

“ਹੂੰਹ! ਯਾਨੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੇ ਬਾਰੇ ‘ਚ ਤੁਹਾਡਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ੀਰੋ ਹੈ। ਖੈਰ ਸੰਗੀਤ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਵੇਗੀ…ਭਾਰਤ ਨਾਟਿਅਮ ’ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ?”

“ਜੀ…ਭਾਰਤ…ਭਾਰਤ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੰਨਾ ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ।” ਕੁੜੀ ਨੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਠਹਾਕਾ ਲਾਇਆ। ਸਾਫ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਾਸੇ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, “ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਹੁਣ ਲਿਟਰੇਚਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਦਿਉਗੇ। ਚੰਗਾ ਦੱਸੋ ‘ਬਾਗੇ-ਦਿਰਾਂ’ ਕਿਸਨੇ ਲਿਖੀ?”

“ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ।” ਕੁੜੀ ਨੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਠਹਾਕਾ ਲਾਇਆ, “ਯਾਨੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ਵੀ ਕੋਰੇ ਹੋ।”

“ਜੀ ਹਾਂ, ਇਉਂ ਹੀ ਸਮਝ ਲਓ।” ਕੁੜੀ ਨੇ ਰੁੱਖੇਪਣ ਨਾਲ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ।

ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਕੁੜੀ ਸਹੀ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੀ। ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਚ ਚੁੱਪ ਛਾ ਗਈ।

ਤਦ ਹੀ ਕੁੜੀ ਬੋਲੀ, “ਜੇਕਰ ਆਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਕ-ਦੋ ਸਵਾਲ ਮੈਂ ਵੀ ਪੁੱਛਾਂ?”

“ਹਾਂ-ਹਾਂ, ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ।” ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਘਮੰਡ ਨਾਲ ਕਿਹਾ।

“ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਵੈਟਰ ਬੁਣਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿੰਨੇ ਘਰ ਪਾਉਣੇ ਹੋਣਗੇ ਸਲਾਈਆਂ ’ਚ?”

“ਜੀ-ਜੀ, ਇਹ ਕੀ ਪੁੱਛਿਆ ਤੁਸੀਂ?”

“ਇਕ ਕਿਲੋ ਚੌਲ ਬਣਾਉਣੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੁੱਕਰ ’ਚ ਕਿੰਨਾ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ?”

“ਇਹ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਹੋ!”

“ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਛੇ ਸੀ। ਕੀ ਊਲ-ਜਲੂਲ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਹੱਕ ਸਿਰਫ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈ?”

ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਫੱਕ ਸੀ।

-0-