Wednesday, September 23, 2009

ਉਰਦੂ/ ਅਪਰਾਧੀ

ਅਹਿਸਾਨ ਮਲਿਕ


ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇੱਕ ਚੋਰ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ। ਤਦ ਚੋਰ ਨੇ ਜੱਜ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਵੀ ਖੂਬ ਰਹੀ ਸਾਬ੍ਹ! ਅਪਰਾਧ ਕਿਸੇ ਦਾ ਤੇ ਸਜ਼ਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ!

ਜੱਜ ਨੇ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ, ਚੁੱਪ! ਕੀ ਇਹ ਅਪਰਾਧ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ?

ਚੋਰ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, ਨਹੀਂ ਜਨਾਬ! ਇਹ ਅਪਰਾਧ ਮੈਂ ਨਹੀਂ, ਮੇਰੇ ਪੇਟ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤੇ ਅਪਰਾਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੂੰ ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਨੇ ਡਰਾਇਆ ਸੀ, ਦਿਮਾਗ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ ਤੇ ਅੰਤਰ-ਆਤਮਾ ਨੇ ਲਾਨ੍ਹਤ ਪਾਈ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਬੇਗੈਰਤ, ਬੇਸ਼ਰਮ ਤੇ ਦੁਸ਼ਟ ਪੇਟ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨਾ ਸੁਣੀ ਤੇ ਦਿਲ, ਦਿਮਾਗ ਤੇ ਅੰਤਰ-ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਗਿਆ।

-0-

Thursday, September 10, 2009

ਹਿੰਦੀ/ ਕਾਗਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ

ਡਾ. ਅਸ਼ੋਕ ਭਾਟੀਆ

ਚੋਣਾ ਹੋਣ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਕੀ ਸਨ। ਰਾਜ ਵਿਚ ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਉੱਤੇ ਪੰਜ ਸੌ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਜੀਪਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਪਿੰਡਾ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਜ਼ਰਬੇ ਨੇ ਪੇਂਡੂਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਅਫਸਰ ਕਿਸ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਿਛਲੀ ਲਿਸਟ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਬਿੱਜਲਪੁਰ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਿਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਚਮਕ ਆ ਗਈ। ਅੱਧਨੰਗੇ, ਨੱਕ ਵਹਾਉਂਦੇ ਬੱਚੇ ਜੀਪ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।
ਸਵੇਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਮਰਦ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਚੌਧਰੀ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਕੇ ਉਹ ਸੋਟੀ ਟੇਕਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਜੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮਾਨ ਲਾਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਚੰਗੇ ਭਾਗੀਂ ਰਾਤ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਸੀ। ਬੰਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤ ਗੁੱਡਣ ਗਏ ਹਨ।” ਫਿਰ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਤੁਸੀਂ ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹਾ-ਲਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ।”
ਇਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬੋਲਿਆ, “ਵੇਖ ਤਾਇਆ, ਸਾਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਐ, ਆਉਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਣਾ।”
ਡਿਊਟੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਜੀਪ ਸਟਾਰਟ ਹੋਈ, ਬੱਚੇ ਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ। ਬੀਰੂ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੰਨੇ ਪਾੜਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਚੱਲ ਓਏ, ਛੱਪੜ ’ਚ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਚਲਾਵਾਂਗੇ।”
-0-

Wednesday, September 2, 2009

ਹਿੰਦੀ/ ਅਚਾਣਕ


ਡਾ. ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਕਿਰਣ
ਸਿਰ ਦੁਖਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਲੇਟ ਗਈ ਤਾਕਿ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਮੰਮੀ-ਪਾਪਾ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣ ਸਕੇ। ਉਹਦੀ ਸਹੇਲੀ ਵਿਆਹ ਦਾ ਕਾਰਡ ਦੇਣ ਸਵੇਰੇ ਆਪ ਆਈ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਪੂਰੀ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਮੰਮੀ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਅੱਜ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹੇਗੀ, ਸੁਣਦੇ ਓਂ? ਗਲੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਮਾ ਜੀ ਦੀ ਬੇਟੀ ਗੈਰ ਜਾਤ ’ਚ ਵਿਆਹ ਰਚਾ ਰਹੀ ਐ! ਰਾਮ-ਰਾਮ!…ਕਿੰਨਾ ਖਰਾਬ ਜ਼ਮਾਨਾ ਆ ਗਿਆ। ਕੁੜੀ ਨੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੀ ਇੱਜਤ ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਰੋਲਤੀ!…ਹੋਰ ਭੇਜੋ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਨ! ਹੋਰ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹਾਓ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ! ਉਹਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮੇਰੀ ਤਨੁ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਚੀਰ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ…
ਤੇ ਉਦੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਪਾਪਾ ਮਾਣ ਨਾਲ ਘੋਸ਼ਨਾ ਕਰਨਗੇ, ਖਬਰਦਾਰ, ਜੇ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ’ਚ ਮੇਰੀ ਤਨੁ ਨੂੰ ਘਸੀਟਿਆ। ਉਹਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰੂਗਾ ਕੋਈ? ਉਹਨੂੰ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਤਕ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ। ਬਸ, ਉਹਨੂੰ ਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਕਮਰਾ ਹੀ ਭਲਾ! ਮਜਾਲ ਐ ਕਿਸੇ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਕਦੇ ਅੱਖ ਚੱਕ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇ! ਓਏ…ਓਏ…ਉਹਨੇ ਤਾਂ…
ਉਹਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਉਹਨੇ ਸੁਣਿਆ, ਪਾਪਾ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਨੁ ਦੀ ਸਹੇਲੀ ਬੜੀ ਲੱਕੀ ਨਿਕਲੀ। ਬਿਨਾਂ ਦਾਜ-ਦਹੇਜ ਤੇ ਖੋਜ਼ਬੀਨ ਦੇ,ਸਰਵਿਸ ਲੱਗਾ, ਏਨਾ ਚੰਗਾ ਮੁੰਡਾ, ਘਰ ਬੈਠੇ ਹੀ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸ਼ਰਮੇ ਦੇ…
ਤੇ ਇਕ ਲੰਮਾਂ ਸਾਹ ਛੱਡ ਮੰਮੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਇੱਕੋ ਜੀ ਥੋੜਾ ਹੁੰਦੀ ਐ। ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖੋ, ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਆਂ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਲਾ ਤੇ…ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਤੇ ਮੇਲ ਈ ਨਹੀਂ। ਤਨੁ ਦੀ ਕਿਸਮਤ… ਉਹ ਕਿਤੇ ਆਉਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ।
ਤਨੁ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਤਿੱਖੀ ਕਟਾਰ ਹਿਰਦੇ ਨੂੰ ਚੀਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ…ਤੇ ਉਹ ਹੁਣੇ ਚੀਕ ਪਵੇਗੀ। ਬਿਨਾਂ ਮਤਲਬ…ਬਸ ਉਂਜ ਹੀ…।
-0-

ਹਿੰਦੀ / ਚੱਟੇ-ਬੱਟੇ

ਆਰਤੀ ਝਾ
ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਹਨੇਰਾ ਵਧਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਭੀੜ ਕੁਝ ਘਟਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਜੋ ਲੋਕ ਉੱਥੇ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰ ਰੋਮੀਓ ਟਾਈਪ ਮੁੰਡੇ ਸਨ, ਜੋ ਵਕਤ ਕਟੀ ਲਈ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।
ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਆਪਣਾ ਬੋਰਾ, ਟੋਕਰੀ ਸਭ ਸਾਭਣ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨੇ ਰੋਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ, ਜੋ ਕੋਲੋਂ ਹੀ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਕ ਸਤਾਰਾਂ-ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੜੀ ਰੋਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪੁੱਛਣ ਉੱਤੇ ਕੁੜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡੋਂ ਹੈ ਤੇ ‘ਵੱਡੀ ਪਟਨ ਦੇਵੀ’, ‘ਛੋਟੀ ਪਟਨ ਦੇਵੀ’ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾ ਲਈ ਸੇਵਾਰਾਮ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰ ਸਹਿਤ ਠਹਿਰੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਵਿੱਛੜ ਕੇ ਭਟਕਦੇ ਹੋਏ ਇੱਧਰ ਆ ਗਈ। ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ।
ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੋਮੀਓ ਟਾਈਪ ਮੁੰਡੇ ਬੋਲ ਪਏ, “ਚਿੰਤਾ ਕਿਉਂ ਕਰਦੀ ਐਂ, ਅਸੀਂ ਪੁਚਾ ਦਿੰਨੇਂ ਆਂ।”
ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲੀ ਨੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਔਰਤ ਦਾ ਪਤੀ ਜੋ ਕੋਲ ਹੀ ਰੇੜ੍ਹੀ ਉੱਤੇ ਫਲ ਵੇਚ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਆਇਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਮੈਂ ਪੁਚਾ ਦਿੰਨੈਂ। ਤੈਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਰਹੂ ਕਿ ਮੈਂ ਨਾਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।”
ਔਰਤ ਇਸ ਵਾਰ ਚੀਕ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ਖਬਰਦਾਰ ਜੋ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ। ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਇਕ ਹੀ ਥੈਲੀ ਦੇ ਚੱਟੇ-ਬੱਟੇ ਓਂ। ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਨਹੀਂ ਕੀ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਕੇ ਆਊਗਾ। ਮੈਂ ਛੱਡ ਕੇ ਆਊਂਗੀ ਇਸ ਨੂੰ।”
“ਚੱਲ ਕੁੜੀਏ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚੱਲ ਤੂੰ!” ਕਹਿਕੇ ਉਹਨੇ ਕੁੜੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਲਿਆ।
-0-