Friday, April 25, 2014

ਹਿੰਦੀ/ ਬ੍ਰਾਹਮਣ



ਪ੍ਰਭਾ ਪਾਂਡੇ
ਪੰਡਤ ਜੀ ਕਿਤੋਂ ਜਜਮਾਨੀ ਕਰਕੇ ਮੁ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਦਿਨ ਕਾਫੀ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਸੀ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਸਕ ਕਿਨਾਰੇ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਦਰਿਆ ਵਾਂਗ ਵਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਚਾਨਕ ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲੇ ਤੋਂ ਥੋਾ ਉੱਤੇ ਚਿੱਕ ਵਿਚ ਲਿਬੇ ਸੂਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਉੱਤੇ ਪਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਆਸਰੇ ਛੱਡ , ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸੁਰਖਿਅਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਂ-ਕ੍ਰਿਂ ਕਰਦਾ ਉਹ ਬੱਚਾ ਉੱਪਰ ਚ੍ਹਨ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਤਦ ਹੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਵਿੱਛ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਂਜ ਵੀ ਛੇ ਇੰਚ ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਨਾਲੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਦੇ ਵੀ ਵਧ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਨਾਲੇ ਦੇ ਪਾਸ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਰਖਾ ਨੇ ਪਾਣੀ ਭਰ ਦੇਣਾ ਸੀ।
ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੂੰ ਦਇਆ ਤਾਂ ਆਈ, ਪਰ ‘ਸੂਰ ਦਾ ਬੱਚਾ ਹੈ’ ਸੋਚ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਏ। ਉਹ ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਬੇਚੈਨੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਦਿਲ ਕਹਿੰਦਾਕੀ ਪੰਡਤ ਦਾ ਇਹੀ ਕਰਤੱਵ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰ ਦਾ ਬੱਚਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਰਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦੇਵੇ ਤੇ ਜੇ ਗਾਂ ਜਾਂ ਬਕਰੀ ਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਬਚਾਅ ਲਵੇ। ਇਸੇ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਵਿਚ ਪੰਡਤ ਜੀ ਕਰੀਬ ਅੱਧਾ ਮੀਲ ਅੱਗੇ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਅੰਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਦੁਵਿਧਾ ਦੂਰ ਹੋਈ। ਉਹ ਤੇਜ਼ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਮੁ ਪਏ। ਸੂਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਦੇਖ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਡਤ ਜੀ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦੀ-ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਦੀ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਈ।
ਫਿਰ ਤੇਜ਼ ਮੀਂਹ ਆ ਗਿਆ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਚਿੱਕ ਵਿਚ ਲਿਬੇ, ਭੱਜਦੇ ਹੋਏ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਰਾਤ ਦੇ ਦਸ ਵੱਜ ਗਏ ਸਨ। ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਭਿੱਜ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੁਖਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ। ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ‘ਜੇਕਰ ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਵਿਵੇਕ ਮਰ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਸੀ।’
                                         -0-

Wednesday, April 16, 2014

ਹਿੰਦੀ / ਬਹੂ



ਸੁਰੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ

ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਬੱਚੇ ਘਰ-ਘਰ ਖੇਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਾਂ, ਪਿਤਾ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੈਅ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਪਰੰਤੂ ਬਹੂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਕੁੜੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।
ਸ਼ੀਲਾ, ਬਹੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤੂੰ ਖੂਬ ਜਚੇਂਗੀ। ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀ?
ਇਕ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ਹਾਂ, ਹਾਂ, ਸ਼ੀਲਾ ਠੀਕ ਰਹੂਗੀ ਬਹੂ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਸ਼ੀਲਾ ਕੰਬ ਉੱਠੀ। ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੂ ਦਾ ਸੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸਰੀਰ ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਗਿਆ। ਉਹਦਾ ਭਿਆਨਕ ਸਰੀਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੀੜ ਨਾਲ ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਅਚਾਨਕ ਚੀਕ ਪਈ, ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ! ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਬਣੂੰਗੀ ਬਹੂ!… ਕਦੇ ਨਹੀਂ, ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ!
ਬੱਚੇ ਕੁਝ ਸਮਝ ਸਕਦੇ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਘਰ ਅੰਦਰ ਭੱਜ ਗਈ।
                                    -0-

Thursday, April 10, 2014

ਹਿੰਦੀ/ ਸਤਿਕਾਰ



ਅਜਹਰ ਹਯਾਤ
ਨਹੀਂ-ਨਹੀਂ! ਬਾਬਾਜੀ ਡਿੱਗ ਪਉਂਗੇ।” ਕਾਲਜ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਬੁੱਢੇ ਨੂੰ ਮਸਵਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਿਟੀ ਬੱਸ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨਾਲ ਖਚਾਖਚ ਭਰੀ ਸੀ। ਤਿਲ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਵੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਬੁੱਢਾ ਇੱਕ ਪੈਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਬੱਸ ਦੇ ਗੇਟ ਨਾਲ ਲਟਕ ਗਿਆ। ਆਖ਼ਰ ਅੰਦਰੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਧੱਕਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਬੁੱਢੇ ਦੀ ਪਕੜ ਕਮਜ਼ੋਰ ਪੈ ਗਈ। ਉਸਦਾ ਹੱਥ ਛੁਟ ਗਿਆ ਤੇ ਪੈਰ ਉੱਖੜ ਗਿਆ। ਦੂਜੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਲਗਾਈ, “ਓਏ-ਓਏ ਬੱਸ ਰੋਕੋ, ਬੁੱਢਾ ਡਿੱਗ ਪਿਆ।
ਬੱਸ ਰੁਕ ਗਈ। ਲੋਕ ਬੁੱਢੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ। ਇੱਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਓਏ, ਇਹ ਤਾਂ ਮਰ ਗਿਆ!”
ਸਭ ਜਣੇ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲ ਪਏ, “ਹਾਏ ਮਰ ਗਿਆ ਵਿਚਾਰਾ!”
ਸਭ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਤੇ ਫਿਰ ਬੁੱਢੇ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ। ਬੱਸ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਖਾਲੀ ਸੀਟ ਉੱਤੇ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਬੱਸ ਤੁਰ ਪਈ।
                                       -0-

Thursday, April 3, 2014

ਹਿੰਦੀ/ ਬੱਚਾ



ਮੀਰਾ ਚੰਦ੍ਰਾ

ਲੰਮੇਂ ਅਰਸੇ ਮਗਰੋਂ ਨਾਨਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਸੀ। ਮਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਲਈ, ਮੈਂ ਮਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ ਨਾਨਕੇ ਪਹੁੰਚੀ। ਬੇਟੇ ਗੌਰਵ ਲਈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬੀਤਿਆ ਹਰ ਪਲ ਅਚੰਭੇ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਜਾਦੂ-ਨਗਰੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਅੱਧਪਕੀ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤ ਅਤੇ ਲਹਿਰਾ ਰਹੀਆਂ ਬੱਲੀਆਂ, ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਉੱਤੇ ਲਮਕਦੀਆਂ ਅੰਬੀਆਂ ਉਹਨੂੰ ਗੁਦਗੁਦਾ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨਾ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਜਨੂਨ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਗੌਰਵ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਨਵੇਂ ਆਦਮੀ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਦੀ ਪਹਿਨਾਵੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿਮਟ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਕਹਿਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਅਕਸਰ ਉਹਨੂੰ ਡਾਂਟ ਵੀ ਪੈਂਦੀ।
ਗੌਰਵ ਬੇਟੇ, ਤੈਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਵੱਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ‘ਹਾਇ-ਹੈੱਲੋ’ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਤੂੰ ਸਮਝਦਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ…ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਘਰੇ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਹੈ, ਸਮਝ ਗਿਆ!ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ।
ਗੌਰਵ ਨੇ ਵੀ ਇਕ ਚੰਗੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਹਾਂ’ ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ।
ਪਿੰਡ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨੂੰਹਾਂ-ਧੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਜਾਤ ਅਤੇ ਵਰਗ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਤਾਂਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜਮਾਦਾਰ ਚਾਚਾ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ। ਮੈਂ ਹੱਥ ਜੋ ਕੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕੀਤਾ। ਗੌਰਵ ਵੀ ਉੱਥੇ ਖੜਾ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਝੱਟ ਦੇਣੇ ਝੁਕਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈ ਗਿਆ।
ਨਾ ਬੇਟੇ ਨਾ!ਕਹਿੰਦੇ ਜਮਾਦਾਰ ਚਾਚਾ ਵੀ ਹਾ ਗਏ ਤੇ ਅਵਾਕ ਰਹਿ ਗਏ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਸੰਭਲੇ ਤਾਂ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਨਾਲ ਨੁਹਾ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰੰਤੂ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਦੇਖ ਦੂਰ ਖੀ ਵੱਡੀ ਨਾਨੀ ਚੀਕ ਪਈ, ਓਏ ਕੀ ਕੀਤਾ ਮੁੰਡਿਆ ਤੂੰ!…ਦੀਪਾ ਲਿਜਾ ਨੀ ਉਹਨੂੰ ਗੁਸਲਖਾਨੇ ’ਚ…ਲਿਜਾਕੇ ਨੁਹਾ। ਬਿਲਕੁਲ ਪਾਗਲ ਐ…ਜਮਾਦਾਰ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਿਆ! ਰਗ-ਰਗ ਕੇ ਨੁਹਾਈਂ, ਮੈਂ ਗੰਗਾਜਲ ਭੇਜਦੀ ਐਂ।ਵੱਡੀ ਨਾਨੀ ਬੁਬੁਾਈ ਜਾ ਰਹ ਸੀ, ਇਹ ਅੱਜਕਲ ਦੇ ਮੁੰਡੇ… ਜੋ  ਕਰ ਦੇਣ ਉਹ ਥੋਾ ਐ…
ਗੌਰਵ ਸਹਿਮਿਆ ਹੋਇਆ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਖਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਘਬਰਾ ਗਈ। ਮੈਂ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਫਕੇ ਗੁਸਲਖਾਨੇ ਵਿਚ ਲੈ ਗਈ। ਵੱਡੀ ਨਾਨੀ ਨੇ  ਗੌਰਵ ਦੀਆਂ ਸਿਸਕੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਝੱਟ ਦੇਣੇ ਉਹਦੀ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਥੱਪਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਬੋਲੀ, ਮੂਰਖ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ, ਤੈਨੂੰ ਐਨੀ ਵੀ ਸਮਝ ਹੈ ਨੀ ਕਿ ਕੀਹਦੇ ਪੈਰੀਂ ਪੈਣਾ, ਕੀਹਦੇ ਨਹੀਂ। ਕਿਤੇ ਜਮਾਦਾਰ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦੈ! ਉਹ ਅਛੂਤ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚਕੇ ਰਿਹਾ ਜਾਂਦੈ।…ਦੀਪਾ ਲਿਆ ਨੀ ਗੰਗਾਜਲ ਇਹਨੂੰ ਗੰਗਾਜਲ ਨਾਲ ਨੁਹਾ ਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰ। ਵੱਡੀ ਨਾਨੀ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਧਮਕਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੀ, ਖਬਰਦਾਰ, ਹੁਣ ਜੇ ਕਦੇ ਜਮਾਦਾਰ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾਇਆ।
ਵੱਡੀ ਨਾਨੀ ਦੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਸਹਿਮੇ ਹੋਏ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਵੱਡੀ ਨਾਨੀ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਮੈਂ ਵੀ ਤਫ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਨੰਨ੍ਹੇ ਮਨ ਦੀ ਤਕਲੀਫ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹੋਰ ਕਿਵੇਂ ਵੰਡ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਮੰਮੀ! ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਿਆ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਈ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ…ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਰੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਸ ਮਾਸੂਮ ਮਨ ਵਿਚ ਕਿੱਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁੱਭ ਗਿਆ। ਹਟਕੋਰੇ ਲੈਂਦਾ ਗੌਰਵ ਬੋਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣੇ।
                                         -0-