ਚੀਨੀ/ ਪਰਸਪਰ ਸਹਿਯੋਗ

ਵਾਂਗ ਮੰਗਸ਼ੀ(ਚੀਨ)

ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਈ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਸਨ, ਪਰੰਤੂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਤਕ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੰਪਰਕਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸ਼ੁਹਰਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਆਲੋਚਕ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਚਿਆਂਗ ਨਾਲ ਹੋ ਗਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਚਿਆਂਗ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ’ਤੇ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।

ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਈ ਦੀ ਮਹਿਮਾਨ ਨਿਵਾਜ਼ੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਚਿਆਂਗ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਡੀ ਬੇਕਦਰੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਤਮਕ ਲੇਖ ਲਿਖਾਗਾਂ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖ਼ਬਾਰ ’ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਵਾਂਗਾ। ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ…।”

ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਚਿਆਂਗ ਦੀ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਈ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਨਾ ਕਰਨਾ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰੋ। ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਦਸਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਮੈਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਹ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ’ਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਮਾਨ ਵੀ ਵਧੇਗਾ ਤੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਮਿਲਣਗੇ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਪਰਸਪਰ ਸਹਿਯੋਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।”

                                    -0-

ਗੰਗਾ-ਇਸ਼ਨਾਨ

               ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਕੰਬੋਜ ਹਿਮਾਂਸ਼ੂ

ਦੋ ਜਵਾਨ ਪੁੱਤਰ ਮਰ ਗਏ । ਦਸ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਤੀ ਵੀ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਦੌਲਤ ਦੇ ਨਾਂ  ਉੱਤੇ ਬਚੀ ਸੀ ਇਕ ਸਿਲਾਈ ਮਸ਼ੀਨ । ਸੱਤਰ ਸਾਲਾ ਬੁੱਢੀ ਪਾਰੋ, ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕਪੜੇ ਸਿਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ । ਬਦਲੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਚੌਲ ਦੇ ਜਾਂਦਾ, ਕੋਈ ਕਣਕ ਜਾਂ ਬਾਜਰਾ । ਸਿਲਾਈ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਗਰਦਨ ਡਮਰੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ । ਦਰਵਾਜੇ ਅੱਗੋਂ ਜੋ ਵੀ ਲੰਘਦਾ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਰਾਮ ਰਾਮ’ ਕਹਿਣਾ ਨਾ ਭੁੱਲਦੀ ।

ਰਹਿਮ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਉਹਨੂੰ ਚਿੜ ਸੀ । ਬੱਚੇ ਦਰਵਾਜੇ ਉੱਤੇ ਆ ਕੇ ਊਧਮ ਮਚਾਉਂਦੇ, ਪਰ ਪਾਰੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਬੁਰਾ-ਭਲਾ ਨਾ ਕਹਿੰਦੀ । ਉਹ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੀ । ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੀ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਲਈ ਚੰਦਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਪਾਰੋ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ ਪਿਘਲ ਗਏ, “ ਦਾਦੀ, ਤੂੰ ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਬੁਢਾਪਾ ਪੈਨਸ਼ਨ  ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂ ?”

ਪਾਰੋ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਦੋ ਹੱਥ ਦਿੱਤੇ ਹਨ । ਮੇਰੀ ਮਸ਼ੀਨ ਅੱਧਾ ਪੇਟ ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਦੇ ਹੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਅੱਡਾਂਗੀ । ਕੀ ਤੂੰ ਇਹੀ ਕਹਿਣ ਆਇਆ ਸੀ ?”

“ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਲਈ ਚੰਦਾ ਲੈਣ ਆਇਆ ਸੀ । ਪਰ ਤੇਰੇ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ…।”

“ ਤੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਸਕੂਲ ਬਣਵਾਏਂਗਾ ?” ਪਾਰੋ ਦੇ ਝੁਰੜੀਆਂ ਭਰੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਧੁੱਪ ਖਿੜ ਗਈ ।

“ ਹਾਂ, ਇਕ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਵਾਊਂਗਾ ਦਾਦੀ । ਬਸ ਤੇਰਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਚਾਹੀਦੈ ।”

ਪਾਰੋ ਗੋਡੇ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਕੇ ਉੱਠੀ ਅਤੇ ਆਲੇ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਜੰਗ-ਖਾਧੀ ਸੰਦੂਕੜੀ ਚੁੱਕ ਲਿਆਈ । ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਉਲਟ-ਪੁਲਟ ਕਰਨ ਤੇ ਇਕ ਬਟੂਆ ਨਿਕਲਿਆ । ਬਟੂਏ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਕੱਢ ਕੇ, ਪਾਰੋ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੀ ਦੀ ਹਥੇਲੀ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ, “ ਪੁੱਤਰ! ਸੋਚਿਆ ਸੀ, ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾ-ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਜਾਵਾਂਗੀ । ਉਸੇ ਲਈ ਜੋੜ ਕੇ ਇਹ ਪੈਸੇ ਰੱਖੇ ਸਨ ।”

“ ਤਾਂ ਇਹ ਪੈਸੇ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਦੇ ਰਹੀ ਐਂ ? ਗੰਗਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ?”

“ ਪੁੱਤਰ, ਤੂੰ ਸਕੂਲ ਬਣਵਾਏਂ ! ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੰਗਾ-ਇਸ਼ਨਾਨ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ !” ਕਹਿਕੇ ਪਾਰੋ ਫਿਰ ਕਪੜੇ ਸਿਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ।

                                            -0-

ਹਿੰਦੀ/ ਮਾਂ ਦਾ ਧਰਮ

ਜਿਉਤੀ ਜੈਨ

ਹਫਤਾ ਬੀਤ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਦੀ ਅੱਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੁਝੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੁਆਹ ਹੇਠਲੇ ਅੰਗਿਆਰ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸੁਲਗ ਉੱਠਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦਾਦੀ ਦਾ ਪਾਰਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ।

“ਵੇਖ ਲੈ, ਜਸਪ੍ਰੀਤ!” ਬੇਬੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੋਈ, “ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਫੈਸ਼ਨ ਚੜ੍ਹਿਐ। ਕੇਸ ਕਟਾ ਆਇਆ। ਕੇਸ ਨਹੀਂ, ਨੱਕ ਵਢਾਤਾ ਦਾਰਜੀ ਦਾ।”

ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਨੂੰ ਤਨਾਓ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਚੁੱਪ ਰਹੀ। ਉਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕੀ ਕਿ ਜਵਾਨ, ਪਟਕਾ ਬਨ੍ਹਣ ਵਾਲੇ ਪਰਮਿੰਦਰ ਨੇ ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਤ ਫੈਸ਼ਨ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣ-ਚੁਣ ਕੇ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਦੰਗਾਈਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੇਸ ਕਟਵਾਏ ਨੇ। ਇਕ ਮਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪੁੱਤ ਦੀ ਜਾਣ ਬਚਾ ਲਵੇ।

                                        -0-

ਹਿੰਦੀ/ ਸੰਸਕਾਰ

ਪੂਨਮ ਗੁਪਤ(ਡਾ.)

ਮੇਰਾ ਚਾਰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਅਭਿਸ਼ੇਕ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲੱਚਰ ਜਿਹਾ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਗੁਣਗੁਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਖ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਗੁਣਗੁਣਾਉਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਕੋਈ ਸੁਣਨਾ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕੋਲ ਸੱਦਿਆ ਤੇ ਪੁਚਕਾਰਦੇ ਹੋਏ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, “ਬੇਟੇ, ਤੂੰ ਇਹ ਗੀਤ ਕਿੱਥੋਂ ਸਿੱਖਿਆ?”

“ਇਹ ਗੀਤ ਤਾਂ ਮੈਂ ਰੋਜ਼ ਸੁਣਦਾ ਹਾਂ, ਆਪਣੀ ਸਕੂਲ ਬੱਸ ’ਚ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਗੀਤ ਆਉਂਦੈ। ਸੁਣਾਵਾਂ?” ਸਹਿਜ ਭੋਲੇਪਨ ਵਿਚ ਅਭਿਸ਼ੇਕ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮੇਰੀ ਜਗਿਆਸਾ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਈ।

                                     -0-