Sunday, January 26, 2014

ਹਿੰਦੀ/ ਚੋਰ ਦਾ ਜਨਮ



ਨਿਤਿਆਨੰਦ ਗਾਯੇਨ
                                  
ਸ਼ਕੀਲ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਇੱਠਾਂ ਦੇ ਭੱਠੇ ਉੱਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੌੜ ਸੀ। ਸ਼ਕੀਲ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੂਜੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਆਦਮੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨੂੰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਮੁੜ ਆਇਆ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਅੰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਦਾਣਾ ਨਹੀਂ। ਦੀਵੇ ਲਈ ਤੇਲ ਨਹੀਂ। ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਿਆ ਘਰ।
ਉਹਦੀ ਬੀਵੀ ਫਾਤਿਮਾ ਸਮਝ ਗਈ। ਸ਼ਕੀਲ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਇੱਕ ਗਿਲਾਸ ਪਾਣੀ ਲਿਆਈ। ਸ਼ਕੀਲ ਉਹਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗਾ।
ਬਹੁਤ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਜੋੜੇ, ਪਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਸਰਪੰਚ ਦੇ ਕੋਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਗਏ
ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਹਰੋਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਬੁਲਾ ਲਏ। ਕਹਿੰਦਾ, ਮੈਂ ਪੈਸੇ ਿਆਦਾ ਮੰਗਦਾਂ।
ਸੁਣਿਐ ਅੱਜ ਰਾਸ਼ਨ ਦਾ ਮਾਲ ਆਇਐ, ਉਹਨੂੰ ਲਾਹੁਣ ਲਈ ਵੀ ਬੰਦੇ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ।
ਉੱਥੇ ਵੀ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬਣੀ।
ਕੋਈ ਗੱਲ ਨੀਂ, ਹੱਥ-ਮੂੰਹ ਧੋ ਕੇ ਸੌਂ ਜੋ, ਕੱਲ੍ਹ ਦੇਖਾਂਗੇ।
ਸ਼ਕੀਲ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝਦਾ ਹੋਇਆ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਤੇ ਬੂਹਾ ਅੰਦਰੋਂ  ਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ।
ਕੁਝ ਦੇਰ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਕਾਲਾ ਰੰਗ, ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਚਾਕੂ ਤੇ ਕਮਰ ਵਿੱਚ ਰੱਸੀ ਸੀ।
ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਓ ਐਨੇ ਹਨੇਰੇ ॽ” ਫਾਤਿਮਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
ਰਾਸ਼ਨ ਦਾ ਮਾਲ ਖਾਲੀ ਕਰਨ।
ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ…!”
ਤੂੰ ਅੰਦਰ ਜਾ। ਕਹਿਕੇ ਉਹਨੇ ਫਾਤਿਮਾ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਧੱਕ ਕੇ ਬੂਹਾ ਬਾਹਰੋਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਹਨੇਰੇ ਨਾਲ ਇੱਕਮਿਕ ਹੋ ਗਿਆ।
                                        -0-

Sunday, January 19, 2014

ਹਿੰਦੀ / ਜਨ-ਗਣ-ਮਨ



ਜਗਦੀਸ਼ ਕਸ਼ਿਅਪ
ਚੁਆਨੀ ਲੈਕੇ ਫੀਤੇ ਵਰਗੀ ਸਫ਼ੇਦ ਦੇਸੀ ਚੁਇੰਗਮ, ਤਿਰੰਗੀ ਝੰਡੀ ਵਾਲੇ ਤੀਲੀ ਉੱਤੇ ਲਪੇਟ ਕੇ ਫੇਰੀ ਵਾਲੇ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, ਲੈ ਬੇਟੇ, ਅੱਜ ਦੋ-ਦੋ ਮਜੇ ਲੈ। ਅੱਜ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਿਨ ਐ, ਮਠਿਆਈ ਖਾ ਤੇ ਤਿਰੰਗਾ ਲਹਿਰਾ।
ਮਠਿਆਈ ਦਾ ਫੀਤਾ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਚਬਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੁੰਨੇ ਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਵਿਚ ਸਵੇਰ ਵਾਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਘੁੰਮ ਗਿਆ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਤਿਰੰਗਾ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹੈੱਡ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਸੀ ਤੇ ਸਭ ਨੇ ਜਨ-ਗਣ-ਮਨ ਗਾਇਆ ਸੀ।
ਮੁੰਨੇ ਨੇ ਕੁਝ ਸੋਚਿਆ ਤੇ ਆਸਪਾਸ ਖੇਡ ਰਹੇ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਛੱਤ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤੇ ਬਨੇਰੇ ਉੱਪਰ ਬਣੇ ਇਕ ਛੇਕ ਵਿਚ ਤਿਰੰਗੀ ਝੰਡੀ ਵਾਲੀ ਤੀਲੀ ਨੂੰ ਫਸਾ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਆਇਆ।
ਆਓ ਅਸੀਂ ਵੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਵਾਂਗੇ ਤੇ ਜਨ-ਗਣ-ਮਨ ਗਾਵਾਂਗੇ।
ਇਸ ਉੱਤੇ ਪਿੰਟੂ ਨੇ ਮੁੰਨੇ ਵੱਲ ਨਫ਼ਰਤ ਭਰੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, ਤੂੰ ਇਸ ਝੰਡੀ ਦੀ ਮਠਿਆਈ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਖੁਆਈ, ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਗਾਉਂਦੇ ਜਨ-ਗਣ-ਮਨ।ਤੇ ਸਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚਿੜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਭੱਜ ਗਏ। ਮੁੰਨਾ ਰੋਣਹੱਕੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਮਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜਨ-ਗਣ-ਮਨ ਗਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਮਾਂ ਨੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੂੰ ਝਿੜਕ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਫਿਰ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ।
ਕੁਝ ਸੋਚਦਾ ਹੋਇਆ ਮੁੰਨਾ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਖੁਦ ਨੂੰ ਹੀ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ‘ਸਾਵਧਾਨ-ਵਿਸ਼ਰਾਮ’ ਦੀ ਕਵਾਇਦ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਫਿਰ ਸਲੂਟ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਮਗਨ ਹੋ ਗਾਉਣ ਲੱਗਾ‘ਜਨ-ਗਣ-ਮਨ ਅਧਿਨਾਇਕ ਜਯ ਹੋ…!’ ਝੰਡੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਫੜਫੜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੁੰਨੇ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੀੜੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਕਤਾਰ ਉਸ ਮਿੱਠੀ ਤੀਲੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ-ਉਤਰ ਰਹੀ ਸੀ।
                                       -0-

Monday, January 13, 2014

ਹਿੰਦੀ / ਘਟਨਾ



ਰਤਨ ਚੰਦ ਰਤਨੇਸ਼
ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੀਸਰੀ ਕਲਾਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਬੰਧੂ ਚਿਤਰੰਜਨ ਦਾਸ ਦੇ ਬਚਪਣ ਦੀ ਇਕ ਘਟਨਾ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਸਨ:
‘ਇਕ ਦਿਨ ਬਾਲਕ ਚਿਤਰੰਜਨ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਮੈਨੂੰ ਸੱਤ ਰੁਪਏ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
ਪਿਤਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਰੁਪਈਆਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰੇਂਗਾ?
ਮੁੰਡਾ ਬੋਲਿਆ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਹੈ, ਦਿਓ ਨਾ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਦ ’ਚ ਦੱਸ ਦਿਆਂਗਾ।
ਪਿਤਾ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਕੁਝ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਚੰਗਾ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਰੁਪਏ ਕੱਢ ਕੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਉਹਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਦੇਖ ਕੇ ਆਵੇ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਬਾਲਕ ਚਿਤਰੰਜਨ ਦਾਸ ਇਕ ਗਰੀਬ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਕੇ ਇਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਗਿਆ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖਰੀਦ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪੈਰਾਂ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਲਈ ਚੱਪਲਾਂ ਲੈ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਨੌਕਰ ਨੇ ਜੋ ਦੇਖਿਆ, ਉਹ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ। ਪਿਤਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ।’
ਇਹ ਪ੍ਰੇਰਕ-ਪ੍ਰਸੰਗ ਸੁਣਾ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਚੰਗਾ ਤਾਂ ਬੱਚਿਓ, ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲੀ?
ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, ਸਾਨੂੰ ਸਦਾ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਗਰੋਂ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਮਿਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਪਾਪਾ, ਮੈਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਦਿਓ।
ਅਮਿਤ ਦੇ ਪਾਪਾ ਇਕ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤੂੰ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਦਾ ਕੀ ਕਰੇਂਗਾ, ਬੇਟੇ?
ਪਾਪਾ, ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜੋ ਗਰੀਬ ਔਰਤ ਬੈਠੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਆਂਗਾ।
ਇਹ ਸੁਣਦੇ ਹੀ ਪਿਤਾ ਉਸਨੂੰ  ਝਿੜਕਣ ਲੱਗੇ, ਓਏ ਤੇਰਾ ਦਿਮਾਗ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਗਰੀਬ ਔਰਤ ਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ ਦੇਵੇਂਗਾ। ਕੰਬਖਤ, ਪਿਓ ਦਾ ਪੈਸਾ ਮੁਫ਼ਤ ਦਾ ਸਮਝ ਕੇ ਲੁਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈਂ! ਮੂਰਖ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ।
ਬੱਚਾ ਮੂੰਹ ਲਮਕਾਈ ਸੋਚ ਵਿਚ ਪੈ ਗਿਆ‘ਟੀਚਰ ਨੇ ਕਿਤੇ ਕਲਾਸ ’ਚ ਕੋਈ ਝੂਠੀ ਘਟਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ?
                                        -0-



Thursday, January 2, 2014

ਗੁਜਰਾਤੀ/ ਵਿਦਾਇਗੀ



ਸੁਮੰਤ ਰਾਵਲ
ਅਸਮਾਨ ਵਿਚ ਬੱਦਲ ਛਾ ਗਏ ਸਨ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵੱਲੋਂ ‘ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਅਧਿਆਪਕ’ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਾਸਟਰ ਮਗਨ ਲਾਲ ਦਾ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮਾਰੋਹ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਰਸਮੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਮਾਸਟਰ ਮਗਨ ਲਾਲ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇਣ ਲਈ ਖੜੇ ਹੋਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਭੂਮਿਕਾ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਬੂੰਦਾਬਾਂਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਗਏ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਦ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਤੇ ਛਤਰੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ।
ਅਚਾਣਕ ਹਵਾ ਦਾ ਰੁੱਖ ਬਦਲਿਆ ਤੇ ਮੀਂਹ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਛਤਰੀ ਨੂੰ ਕਸ ਕੇ ਫੜ ਲਿਆ। ਸਾਹਮਣੀ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਖੜੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਪੱਲਵੀ ਬੱਸ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਸਕਰਟ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਭਿੱਜ ਕੇ ਸ਼ਰੀਰ ਨਾਲ ਚਿਪਕ ਗਈ ਸੀ। ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪੱਲਵੀ ਦੇ ਭਿੱਜੇ ਸ਼ਰੀਰ ਉੱਤੇ ਚਿਪਕ ਗਈਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੈਰ ਫਿਸਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਡਿੱਗ ਪਏ।
ਕੀ ਹੋਇਆ ਮਾਸਟਰ ਜੀ?ਪੱਲਵੀ ਭੱਜ ਕੇ ਆਈ। ਉਹਨੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੂੰ ਉਠਾਇਆ।
ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੇਟੀ, ਇਹ ਛਤਰੀ ਕਾਂ ਬਣ ਕੇ ਉੱਡਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ’ਚ ਪੈਰ ਫਿਸਲ ਗਿਆ।ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਅੱਖਾਂ ਝੁਕਾ ਕੇ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ।
                                     -0-